Thận trong đông y thuộc hành thủy, trong lục phủ ngũ tạng thận nhận lấy âm tinh mà tàng giữ lấy, là gốc của các tạng. Bên cạnh đó coi về tướng hỏa, hỏa là thứ vô hình đi khắp các tạng phủ mà không ngừng. Vì vậy, thận là tạng của thủy hỏa. Thận tàng tinh chủ về phát dục và sinh dục, là gốc của tiên thiên và đồng thời là rễ của cơ thể sinh trưởng phát dục. Ngoài ra, thận chủ việc nạp khí, vì vậy thận khí thịnh thì khỏe mà thận khí suy thì yếu, mắc bệnh. Đường kinh mạch của tạng thận được bắt đầu từ chân đi lên đùi đi suốt xương sống. Vì trong tạng thận tàng trữ chân âm và cả chân dương, âm dương kết hợp với nhau, thủy hỏa hỗ trợ nhau nên tàng mà không tiết.

1.1 Thận tàng tinh, chủ về phát dục và sinh dục

Thận tinh được gọi là tinh của tiên thiên và hậu thiên đều được tàng trữ ở thận. Tinh biến thành khí do vậy còn có thận khí. Thận tinh còn được gọi là thận thủy, thận âm, nguyên âm và chân âm. Thận khí còn gọi là thận hỏa, thận dương, nguyên dương, chân dương và mệnh môn hỏa. Thận trong đông y gọi là gì? Thận tinh và thận khí quyết định sự sinh dục và phát dục của cơ thể từ khi còn nhỏ cho đến lúc già ví dụ như quá trình mọc răng, dậy thì, sinh sản và lão hóa. Do đó, thận được gọi là gốc của tiên thiên. Theo sách kinh nội ghi chép lại: “Bé gái khi 7 tuổi thì thận khí thịnh, tóc dài thay răng, 14 tuổi thì thiên quý đến mạch nhâm thông với mạch xung cho nên bắt đầu xuất hiện kinh nguyệt. Khi được 7 thiên quý tức 49 tuổi thì mạch nhâm yếu và mạch xung kém thiên quý cạn hết cho nên bước sang tuổi lão hóa, mất kinh và cơ thể yếu dần. Đối với con trai 8 tuổi thận khí thực thì tóc tốt, thay răng, thận khí thịnh và thiên quý đến khi 16 tuổi cho nên tinh khí tràn đầy, 24 tuổi thận khí điều hòa nên cơ thể trở nên cường tráng. Khi được 8 thiên quý tức 64 tuổi thì thận khí suy kém răng rụng, tóc rụng và cơ thể suy yếu”.

Trẻ con sau khi sinh thể chất mềm yếu, là thuộc thận hư và tiên thiên không đủ. Ngoài ra đối với nam nữ có bệnh về sinh dục như tinh lạnh, liệt dương, di tinh, hành kinh bất thường, không có con và phát dục không tốt cũng đều là do bệnh thận mà ra. Thận dương và thận âm nương tựa vào nhau, cũng như chế ước lẫn nhau giúp cho thế quân bình âm dương. Thận tinh hư hay thận khí hư là hiện tượng khi thận hư mà không có hiện tượng hàn nhiệt. Nếu có hiện tượng hư nhiệt là do thận thủy hư hay thận âm hư, nếu có hiện tượng ngoại hàn là do thận dương hư hay thận hỏa hư.

1.2 Thận chủ khí hóa nước

Thận khí có nhiệm vụ khí hóa nước, nghĩa là đem nước do thức ăn đưa vào tưới cho các cơ quan và bài tiết nước ra ngoài. 3 tạng đảm nhận nhiệm vụ cho sự đại tạ nước trong cơ thể bao gồm tỳ vận hóa thủy thấp, phế thông điều thủy đạo và thận khí hóa nước. Nước được đưa vào trong vị và được tỳ vận hóa hấp thu đưa lên phế, phế túc giáng xuống thận, sau đó thận khí hóa nước đưa các chất trong trở lại phế để đi tới các cơ quan và toàn thân. Đồng thời đẩy chất đục xuống bàng quang nhằm thải ra ngoài.

1.3 Thận chủ nạp khí

Phế hít không khí vào cơ thể và được giữ lại ở thận được gọi là thận nạp khí. Trong trường hợp thận hư không thể nạp được phế khí thì làm cho phế khí nghịch lên gây ra chứng ho hen và khó thở. Trên lâm sàng điều trị chứng ho suyễn ở người già bằng phương pháp bổ thận nạp khí.

1.4 Thận được coi là hai đường đại tiểu tiện

Tiền âm là nơi bài tiết ra nước tiểu, bộ phận sinh dục. Thận chủ khí hóa và bài tiết nước tiểu, sự sinh dục nên được gọi là thận chủ tiền âm. Thận hư hay gặp trong chứng thường xuyên đi tiểu về ban đêm ở người già, hay đái dầm ở trẻ em, mộng tinh và di tinh ở nam giới, ra khí hư ở nữ giới,...

Hậu âm là nơi đại tiện do tỳ đảm nhận chức năng nhưng nếu tỳ dương được thận khí hóa để bài tiết phân nên còn được gọi là thận chủ hậu âm. Nếu thận khí hư hay gặp trong chứng đại tiện lỏng hoặc táo ở người già. Đại tiện và tiểu tiện là hậu âm và tiền âm nên thận chủ về nhị tiện.

2. Quan hệ giữa thận và các tổ chức khí quan