Nguồn gốc

Tứ quân tử thang là bài thuốc trong cuốn “Thái bình huệ dân hòa tễ cục phương” đời nhà Tống, ghi lại tổng cộng 788 phương thuốc hiệu quả mà dân gian thường dùng. Đây là một bộ sách y học được lưu truyền rộng rãi và có ảnh hưởng lớn trong chữa bệnh.

Bài thuốc tứ quân tử thang là bài thuốc cổ phương, nằm trong danh mục bổ ích chi tễ của Đông y, là tiền đề cho nhiều bài thuốc nổi tiếng về sau.

Tứ quân vốn rất trung hòa

Sâm linh truật thảo gọi là tứ quân

Lục quân gia bán hạ trần

Tiêu đờm bổ khí, chữa phần dương hư

Dị công bán hạ loại trừ

Vị hàn chứng ấy, phải nhờ hương sa

Như vậy, phương thuốc tứ quân tử thang bao gồm các vị thảo dược như nhân sâm, bạch truật, phục linh, cam thảo, là nền tảng cho nhiều bài thuốc nổi danh khác như lục quân tử thang, sâm linh bạch truật tán, bát trân thang, bổ trung ích khí thang, kiện tỳ dưỡng vị, quy tỳ thang…

Thành phần

Thành phần phương thuốc tứ quân tử thang bao gồm:

• Nhân sâm hoặc Đảng sâm: 8-12g
• Bạch truật: 8-12g
• Phục linh: 12g
• Cam thảo: 4g

Mỗi thành phần trong bài tứ quân tử thang đều có công dụng riêng, thường dùng chữa chứng tỳ vị khí hư. Cụ thể:

• Nhân sâm hoặc Đảng sâm tính ngọt ôn, kiện tỳ (1 trong ngũ tạng theo y học cổ truyền, phụ trách tiêu hoá, hấp thu, vận chuyển nước và đồ ăn, ích dưỡng). Là vị chủ dược
• Bạch truật vị đắng, tính ôn, giúp kiện tỳ táo thấp (bồi bổ hệ tiêu hoá, giúp điều trị bệnh do ẩm thấp ảnh hưởng đến hệ tiêu hoá như gây nhạt miệng, kém ăn, đầy bụng, ỉa chảy…)
• Phục linh có vị ngọt nhạt, kết hợp với bạch truật nhằm kiện tỳ thẩm thấp, tăng cường chức năng vận hóa của tỳ vị
• Cam thảo có vị ngọt, tính ôn, giúp bổ trung hòa vị

Công dụng

Theo Y học cổ truyền, công năng của bài thuốc tứ quân tử thang là ích khí, kiện tỳ, dưỡng vị. Bài thuốc chủ trị tình trạng tỳ vị khí hư, vận hóa kém gây các chứng dương hư, khí hư. Hiện nay, bài thuốc này thường được dùng để điều trị viêm dạ dày cấp tính/mạn tính, viêm hang vị, loét dạ dày, suy giảm chức năng dạ dày - ruột, loét hành tá tràng băng huyết, rong kinh, viêm gan mạn tính.

Theo các nghiên cứu dược lý hiện đại, tứ quân tử thang có các tác dụng gồm:

• Điều tiết hệ thần kinh thực vật, thúc đẩy quá trình hồi phục chức năng tiêu hóa và làm lành vết loét;
• Tăng sinh glycogen trong gan, gia tăng năng lượng dự trữ;
• Thúc đẩy chức năng tạo huyết của tủy xương;
• Điều chỉnh quá trình tuần hoàn huyết dịch;
• Tăng cường chức năng hệ thống miễn dịch;
• Cải thiện chức năng của các tuyến nội tiết, lập lại sự cân bằng thể dịch trong cơ thể;
• Cung cấp thêm các nguyên tố vi lượng: Sắt, kẽm, đồng, magie cho cơ thể.

Gia giảm bài thuốc tứ quân tử thang trong điều trị bệnh

Gia giảm theo y học cổ truyền

Y học cổ truyền đã bổ sung thêm vào bài thuốc tứ quân tử thang một số vị dược liệu kiện tỳ, ích khí khác với tác dụng điều trị các bệnh sau:

• Chữa thổ tả khó cầm ở trẻ nhỏ: Thêm các vị thuốc hoắc hương, biển đậu, hoàng kỳ;
• Chữa tỳ hư đàm trệ: Thêm các vị thuốc bán hạ, trần bì;
• Chữa tỳ vị hư nhược, chán ăn, thổ tả, đầy bụng, tiêu hóa kém: Thêm vị thuốc trần bì;
• Chữa tỳ vị khí hư, trệ đọng, hàn thấp: Thêm các vị thuốc trần bì, bán hạ, sa nhân, mộc hương;
• Trị hư tổn sinh lực, nguyên khí bất túc: Bỏ 2 vị bạch truật và phục linh, thêm hoàng kỳ và nhục quế;
• Trị tỳ vị hư nhược, tâm khí bất túc: Thêm các vị thuốc biển đậu, hoàng kỳ, đại táo, sinh khương.

Gia giảm theo y học hiện đại

Tứ quân tử thang được ứng dụng trong các nghiên cứu lâm sàng hiện đại để điều trị các bệnh lý nội khoa, phụ khoa và nhi khoa. Cụ thể:

• Xuất huyết đường tiêu hóa trên: Thêm các vị thuốc đương quy, bạch thược, trần bì, hoàng liên, đan sâm, địa du, tam thất, bạch cập;
• Viêm loét đường tiêu hóa: Thêm các vị thuốc hoàng kỳ, trần bì, mộc hương;
• Viêm ruột do nấm: Thêm vị thuốc khổ sâm. Nếu bệnh nhân bị nhiệt nặng thì thêm các vị thuốc bạch đầu ông và xuyên hoàng liên. Nếu bệnh nhân có khí hư thì thêm hoàng kỳ; dương hư thì thêm phụ phiến và nhục quế; thấp nặng thì bổ sung thêm trạch tả, ý dĩ; bụng chướng thì thêm hậu phác, chỉ xác;
• Đau đầu: Thêm các vị thuốc hoàng kỳ, chế phụ phiến. Tùy trường hợp mà có thể bổ sung thêm các vị thuốc khác;
• Viêm gan mạn tính hoạt động: Thêm vị thuốc hoàng kỳ;
• Nôn ói ở phụ nữ có thai: Thêm các vị thuốc bán hạ, trần bì, tô ngạnh, trúc nhự;
• Rong kinh, rong huyết: Thêm các vị thuốc hoàng kỳ, đan sâm, hương phụ và đương quy;
• U xơ tử cung: Thêm các vị thuốc ngưu tất, nga truật và tam lăng;
• Chán ăn ở trẻ em: Phối hợp tứ quân tử thang với tân dược chứa kẽm.

Cấm kỵ khi dùng tứ quân tử thang

• Các chứng âm hư hỏa động, ăn uống kém sút, nếu thấy thể bệnh cần phải dùng bài thuốc này thì bạch linh nên tẩm sữa, bạch truật nên tẩm mật, và chỉ uống tạm thời.
• Trẻ em thân thể gầy còm, đen sạm, màu da vàng úa, đơn nhiệt hầm hập, tân dịch khô kiệt, ăn chóng tiêu, bụng nóng, thân mình như que củi, khát nước phân táo, khóc không có nước mắt,... hoàn toàn do âm hư.
• Không được tùy ý sử dụng bài thuốc tứ quân tử thang cho những trẻ này mà cần tham vấn ý kiến của bác sĩ đông y;
• Các chứng huyết hư không nên uống chuyên bài thuốc tứ quân tử thang vì có thể làm hao mất huyết.

Tứ quân tử thang là bài thuốc có tác dụng bổ trung khí, kiện tỳ vị. Có nhiều bài thuốc chữa rối loạn tiêu hóa với biểu hiện tỳ khí hư nhược đều gia giảm từ bài thuốc này. Người bệnh khi dùng bài thuốc này cần chú ý tuân thủ mọi hướng dẫn của thầy thuốc đông y về liều dùng, thời gian dùng thuốc,... để đảm bảo hiệu quả điều trị bệnh và tránh những tác dụng phụ không mong muốn.

Bách Thảo Dược không ngừng nghiên cứu, phát triển & sản xuất những sản phẩm chất lượng, hiệu quả, an toàn cho các thương hiệu với nguồn dược liệu đa dạng, đạt chuẩn.

Nhà máy sản xuất TPCN Bách Thảo Dược tự hào là đơn vị đạt chuẩn GMP mang đến những dịch vụ chuyên nghiệp, uy tín trong lĩnh vực sản xuất TPBVSK. Liên hệ với chúng tôi tại:

NHÀ MÁY SẢN XUẤT TPCN BÁCH THẢO DƯỢC GMP

Văn phòng: BT06-23, Biệt thự Ngoại Giao Đoàn, Bắc Từ Liêm, Hà Nội

Nhà máy: Lô Q - 6, KCN Tràng Duệ, Thuộc Khu Kinh Tế Đình Vũ - Cát Hải, Xã An Hoà, Huyện An Dương, Hải Phòng

Hotline: 0888846969

Email: bachthaoduoc.com@gmail.com